اپیزود ۱- شانه بر گیسوان دختر چشم بادامی

قسمت اول پادکست مترونوم درمورد ترانه عربی بنت الشلبیه و ترانه فارسی شانه که براساس آن ساخته شده صحبت می کند

بنت الشلبیه از ترانه‌های مشهور عربی است. قدمت این آهنگ معلوم نیست. عده ای آن را متعلق به فلسطین و لبنان می‌دانند و عده‌ای خاستگاه ترانه بنت‌الشلبیه را از عراق می دانند و یک‌سری آن را از ترانه های دوره استیلای اعراب بر اسپانیا و اندلس می‌دانند. البته همین تفاوت دیدگاه در مورد کلمه الشلبیه یا شلبیه وجود دارد. برخی شلبیه را لغت عربی به معنی زیبا و لوند می دانند و ترانه را به نام  دختر زیبا ترجمه می‌کنند و بعضی ها آن را اسم قبیله‌ای قدیمی در لبنان می دانند.

از سویی خود شلبیه هم اسم عربی شهری است که در پرتغال امروزی قرار داره و سیلوس نامیده می شود. در چند منبع هم دیدم که شلبیه را همان شهر مشهور اشبیلیه دانسته اند که نام قدیمی و عربی شهر سویل اسپانیاست. اگر اینطور باشد این آهنگ به نوعی دومین و شاید هم اولین ترانه در مورد یکی از اهالی شهر سویل‌ است. موسیقی دیگر را حتما شنیده‌اید. آرایشگر سویل ساخته مشهور روسینی.

اما مشهورترین‌ و ماندگارترین اجرای ترانه را خانم نهاد ودیع حداد معروف به  فیروز اجرا کرده. خواننده‌ای لبنانی که در بین اعراب جایگاه خیلی والایی دارد و شماری از مشهورترین ترانه‌های عربی را خوانده.

 ترانه بنت الشلبیه بیشتر از شصت سال پیش، توسط فیروز خوانده شده و بسیاری آن را بازخوانی کردند و البته به زبان‌های دیگر هم خوانده شد.

آهنگ در مقام نهاوند اجرا شده که  یکی از زیباترین مقام‌های موسیقی عربی است.

 شعر ترانه هم در مدح دختری چشم بادامی است. اینجا ترجمه چند بیت از شعر را برایتان می‌گویم:

« ای دختر چشم بادامی شلبیه، از ته قلبم دوستت دارم دلبرم، تو نور دیدگانم هستی.  محبوبم در زیر طاقی ایستاده و برای من آسان نیست که خاطرش را مکدر کنم. تو در دوردست‌ها هستی و قلبم زخمی شده و مشغول مرور ایام گذشته هستم.»

البته عربی من خوب نیست و احتمالا حق مطلب در این ترجمه ادا نشده، بقیه شعر را اگر دوست داشتید می‌توانید از اینترنت پیدا کنید.

من اجرایی قدیمی‌تر از اجرای فیروز پیدا نکردم و هر اجرایی دیگر که دیدم، بعد اجرای فیروز خوانده شده.

یکی از جدیدترین اجراهای این ترانه را نیز گروه آمریکایی پینک مارتینی در سال ۲۰۱۶ در آلبوم – «ژو دی وی» منتشر کردند. آهنگ به زبان‌های مختلف دیگر هم اجرا شده از جمله یونانی، ترکی استانبولی و البته فارسی که در موردش‌ صحبت خواهیم کرد ولی قبلش به قسمتی از اجرای ترکی استانبولی این ترانه گوش کنید.

در همان سالها دهه پنجاه میلادی‌ و در اواخر دهه سی خورشیدی کشور، آرامش نسبی پیدا می کند و کم‌کم از سایه وقایعی چون اشغال ایران و کودتای ۲۸ مرداد بیرون می آید. سینماگران ایران فیلمسازی را شروع می کنند. دوبله فیلم‌های خا‌رجی شروع می‌شود و مردم به موسیقی غربی علاقه نشان می دهند و به دنبال آن موسیقی پاپ ایرانی کم‌کم به راه می افتد. خوانندگان ایرانی به سبک آهنگهای‌ غربی و شانسان‌های فرانسوی ترانه‌هایی می‌خوانند.

 یکی از خوانندگان مطرح و نام آشنای آن دوران خانم فرحدخت عباسی طاقانی، مشهور به پوران بود که با همسر آهنگسازش آقای عباس شاهپوری به تازگی فعالیت خود را شروع کرده بود و در ابتدا برای اینکه اسمش معلوم نشود با نام بانوی ناشناس شروع به کار کرد و بعدتر بخاطر نام خانوادگی همسرش به بانو شاهپوری هم معروف بود.

در حدود سال ۱۳۳۷یا ۳۸ مهدی خالدی آهنگساز مشهور سفری به لبنان می‌کند. بقیه داستان را از زبان ناصر رستگار نژاد ترانه سرای قدیمی بشنوید (از مصاحبه من با آقای رستگار نژاد در سال۱۳۹۳)

آقای رستگار نژاد که از ترانه بسیار خوشش آمده بود، پیشنهاد می‌دهد که بر اساس این آهنگ ترانه ای فارسی برای پوران بسازد که با استقبال آنها روبرو می شود. او بر اساس ملودی ترانه شعری می گوید و ترانه با صدای پوران و ارکستر عباس شاهپوری‌ اجرا و ضبط می‌شود و به یکی از آثار پرفروش و موفق زمان خود تبدیل می‌شود.

استقبال زیاد و اقبال عمومی از ترانه باعث شد که مدت کوتاهی بعد ترانه مجدداً به صورت دوئت یا دوصدایی و با همراهی پوران و خواننده محبوب نوظهور دیگری به نام ویگن اجرا شود که این اجرا نیز با استقبال فراوانی روبرو شد.

شاید خالی از لطف نباشد که بدانید پیانوی اول اجرا را پیانیست جوانی نواخت که به تازگی همکاری با ارکستر عباس شاهپوری را شروع کرده بود و نامش انوشیروان روحانی بود.

شانه را بعدها بسیاری اجرا کردند و به یکی از ترانه های ماندگار ایرانی بدل شد. یکی از اولین اجراها در فیلم بیم و امید (۱۳۳۹) بود که گوگوش که در آن فیلم نه سال بیشتر نداشت، ترانه را می‌خواند. بعدتر قاسم جبلی خواننده محبوب سبک لاله زاری، مارتیک و… همگی شانه را اجرا کردند.

یکی از جدیدترین اجراهای شانه با تنظیمی جدید از ریتا جهان‌افروز خواننده اسراییلی‌-ایرانی الاصل است. ریتا در مارس ۲۰۱۳ کنسرتی در تالار مجمع عمومی سازمان برگزار کرد و کنسرتش رو با ترانه شانه شروع کرد.

برنامه را با ترانه بنت الشلبیه شروع کردیم. قطعه اول این قسمت نیز اجرای بی‌کلام بنت الشلبیه اثر مارسل خلیفه عود نواز و آهنگساز مشهور لبنانی بود.

بد نیست در پایان هم اجرایی از این ترانه عربی با صدای گوگوش بشنویم. در فروردین سال ۱۳۵۷ در بغداد و دو سال قبل از اینکه جنگ خونین هشت ساله بین دو کشور آغاز شود.

روز و روزگار خوش

ایام به کام